Inleiding
Ruimte
De druk op de ruimte is hoog. Ruimteclaims van woningbouw, energie, defensie, waterveiligheid, klimaatadaptatie, natuurontwikkeling, bedrijvigheid en verduurzaming van de landbouw noodzaken ons goede ruimtelijke afwegingen te maken met een toenemende complexiteit. Daarbij staat het Groninger landschap centraal. Dit landschap is waardevol door zijn uniciteit en verscheidenheid. Het zijn landschappen die bepalend zijn voor de kwaliteit van de leefomgeving in onze provincie. In de nieuwe Provinciale Omgevingsvisie legt u de keuzes op hoofdlijnen vast. In de visie die we uw Staten daartoe voorleggen in 2026 streven we brede welvaart in 2050 na.
Regie op Ruimte
De ruimteclaims houden zich veelal niet aan gemeentegrenzen, zijn vaak onderling concurrerend en hebben invloed op de ruimtelijke kwaliteit en het karakter van onze provincie. Bovendien is het Rijk voor een aantal ruimtelijk belangrijke onderwerpen het bevoegd gezag. Dit vraagt om een heldere visie die de provincie Groningen in staat stelt regie te voeren op de ruimte. Het betekent dat we inzicht moeten hebben op de ontwikkelingen, dat we afstemmen met belanghebbenden, gemeenten, waterschappen en het Rijk en we staat zijn te onderhandelen waar ruimtelijke provinciale belangen in het geding zijn. We regisseren de verschillende ruimteclaims en zijn in staat te prioriteren en waar mogelijk te combineren.
Ruimtelijke kwaliteit
Het helpen realiseren van deze opgaven is een deel van onze taak en die voeren we op een wijze die bijdraagt aan een kwalitatief hoogwaardige leefomgeving voor onze inwoners. Ruimtelijke kwaliteit is hiermee een belangrijk onderdeel van deze leefomgeving én de leefbaarheid voor de Groningers. Via het beleidsprogramma Ruimtelijke kwaliteit en Landschap en de uitvoeringsagenda Mooi Groningen, die naar verwachting in 2026 worden vastgesteld, werken wij samen met onze partners aan projecten en instrumenten om de ruimtelijke kwaliteit te versterken en de identiteit van onze provincie te behouden. Grote ruimtelijke vraagstukken en gebiedsopgaven pakken wij met ontwerpkracht integraal aan. Hiermee komen wij tot de juiste afwegingen die bijdragen aan onze doelen en brede welvaart.
Wonen
We bereiden ons voor op de nieuwe taken die vanuit de nieuwe Wet versterking regie volkshuisvesting op ons afkomen. Belangrijk onderdeel daarvan is het opstellen van een provinciaal programma Volkshuisvesting onder de Omgevingswet, die we verankeren in onze nieuwe provinciale Omgevingsvisie. Mede door dit provinciale programma Volkshuisvesting voert de provincie regie op de volkshuisvesting. (Zie ook verder onder inleiding van programma 6. Cultuur en maatschappij.)
Gebiedsontwikkeling Oostpolder
De ontwikkeling van de Oostpolder komt tot stand door middel van een gebiedsgerichte aanpak. Met de vaststelling van het Provinciaal Inpassingsplan bedrijventerrein Oostpolder in 2025 is de planuitwerkingsfase afgerond. Met de vaststelling en opening van de Grondexploitatie is de uitvoeringsfase gestart. Met de ontwikkeling van de Oostpolder zorgen we voor werkgelegenheid voor onze inwoners en versterken we de regionale economie en de leefbaarheid in Noordoost-Groningen, en voeren we regie op ruimteclaims in het gebied.
NOVEX-gebied Groningen - Masterplan Zeehavens
De combinatie en schaal van de energie-gerelateerde en economische ontwikkelingen, de sociale opgaven, de bodemdaling, klimaatopgaven en de effecten van de gaswinning hebben ertoe geleid dat Rijk, provincie, gemeenten en waterschappen de handen ineengeslagen hebben om samen te werken aan de integrale ontwikkeling van het zogenaamde NOVEX-gebied Groningen. Dat is het gebied van grofweg de Wadden, Eems-Dollard, Eemshaven, Delfzijl, Hoogezand/Sappemeer en de stad Groningen. Het NOVEX-gebied Groningen is opgenomen in het rijksprogramma NOVEX en het Masterplan Zeehavens in Nij Begun, samen inmiddels gecombineerd tot één traject. Rijk en regio hebben in juni 2025 ingestemd met het ontwikkelperspectief van de gezamenlijke overheden en het vervolg. Dit vervolg betreft de verdere uitwerking en implementatie van de gebiedssamenwerking, het programma en de investeringsagenda van Rijk-regio gezamenlijk. Daarmee kunnen Rijk en regio samen zorgen voor het daadwerkelijk realiseren van dat perspectief, door samen te sturen op samenhang (inclusief verminderen drukte), opgaven integraal uit te werken, keuzes te maken en capaciteit, instrumentaria en middelen in te zetten om zo lopende ontwikkelingen te versterken en eventuele nieuwe te initiëren. Afgesproken is de agenda's van Nij Begun in dit gebied daarbij integraal mee te nemen, zodat de samenhang wordt versterkt en het succes van deze agenda's in dit gebied kan worden vergroot.
Water
Samen werken aan water en klimaat in Groningen
De provincie Groningen wil dat iedereen veilig en gezond kan leven en werken. Daarom werken we samen met waterschappen, drinkwaterbedrijven, gemeenten en andere partners aan goed waterbeheer. We houden ook toezicht op de uitvoering van dit beleid. Door klimaatverandering krijgen we vaker te maken met hoosbuien, droogte en hitte. Dit heeft gevolgen voor landbouw, wegen, dorpen, steden en natuur. Daarom is klimaatadaptatie belangrijk. Water en bodem moeten een centrale rol spelen bij ruimtelijke plannen, zoals waar we bouwen en hoe we de omgeving inrichten.
Brede samenwerking voor klimaatadaptatie
De provincie kan dit niet alleen. Samen met gemeenten, waterschappen en veiligheidsregio’s stemmen we beleid af, delen we kennis en brengen we risico’s in kaart. De samenwerking wordt verbreed door het samenvoegen van de bestuurlijke overleggen Waterketen en Klimaatadaptatie.We voeren maatregelen uit, zoals het vergroenen van schoolpleinen en bedrijfsterreinen. Ook werken we aan bewustwording, bijvoorbeeld via subsidies en acties voor waterbesparing. Groningen is een kenniscentrum voor klimaatadaptatie. Via Het Akkoord van Groningen en het Global Center on Adaptation stimuleren we samenwerking tussen overheid en onderwijs (mbo, hbo, wo).
Waterveiligheid
We werken samen aan een robuust en klimaatbestendig watersysteem, dat inwoners moet beschermen tegen wateroverlast en overstromingen. De waterschappen onderhouden de waterkeringen, opdat deze aan de veiligheidsnormen voldoen. Daarnaast voeren ze de laatste Droge-Voeten-maatregelen uit, waaronder de aanleg van waterberging in het Zuidelijk Westerkwartier. De waterschappen toetsen het watersysteem aan de normen voor wateroverlast. Wij zien erop toe dat dit alles goed gebeurt.
In het Deltaprogramma Waddengebied werken we samen met andere partijen in het gehele Waddenkustgebied aan waterveiligheid. Richting de toekomstige waterveiligheid ontwikkelen we een perspectief voor de Brede Kustzone.
Waterkwaliteit
We zijn verantwoordelijk voor een goede (ecologische) kwaliteit van alle Groningse oppervlakte- en grondwaterlichamen die op grond van de Kaderrichtlijn Water (KRW) zijn aangewezen. Uiterlijk in 2027 moeten we (Rijk en regio) deze doelen halen. In 2026 en 2027 voeren we binnen de KRW-impuls extra maatregelen uit. Welke maatregelen dit zijn, wordt in het najaar 2025 beslist. In alle overige wateren moeten we een goede waterkwaliteit zien te behalen. Dankzij monitoring van het waterschap zien we onder andere bedreigingen van nieuwe verontreinigende stoffen zoals microplastics, medicijnresten en zeer zorgwekkende stoffen (ZZS) op ons afkomen. Ook wijzen we jaarlijks de zwemwateren binnen de provincie aan en zijn we hierbij verantwoordelijk voor de veiligheid.
Beschikbaarheid drinkwater en zoetwater
De zoetwatervoorziening staat onder druk, met name door de klimaatverandering. Het wordt steeds lastiger om op elk moment overal voldoende zoetwater beschikbaar te hebben. Samen met de andere belanghebbenden werken we aan de zoetwaterbeschikbaarheid rond het IJsselmeergebied. Onze inzet hierbij is een eerlijke verdeling van het beschikbare water, een vergroting van de beschikbaarheid van water in IJsselmeer zelf, het beperken van de watervraag in de regio en het conserveren van water in de provincie. Dit doen we vanuit de basis die is gelegd in het Nationale Deltaprogramma. In geval van ernstige droogte treedt de gezamenlijk overeengekomen verdringingsreeks in werking, die bepaalt hoe we het schaarse water verdelen.
We stimuleren dat in de industrie en de landbouw gebruik gemaakt wordt van oppervlaktewater in plaats van drinkwater. We beoordelen of grondwater kan worden onttrokken voor toepassingen door industriële bedrijven en Waterbedrijf Groningen. Omdat het grootste deel van ons drinkwater wordt gewonnen uit grondwater, houden we het grondwater zo schoon mogelijk en werken we aan voldoende voorraden. Voor de toekomstige drinkwatervoorziening hebben we Aanvullende Strategische Voorraden (ASV) nodig. Waar, indien noodzakelijk, grondwater gewonnen kan worden. In 2024 is de procedure om te komen tot een milieueffectrapportage (mer) gestart rond de in 2022 aangewezen zoekgebieden. Het is de bedoeling dat dit in 2026 uitmondt in het opnemen van één of enkele van deze zoekgebieden als ASV in de Provinciale Omgevingsverordening.
Regionaal Waterprogramma
In 2024 hebben we het Regionaal Waterprogramma (RWP) vastgesteld: Programma Water 2024. Dit is een verplicht instrument vanuit de Omgevingswet, waarin we beschrijven op welke wijze we de komende jaren onder andere de hiervoor genoemde wateropgaven invullen en (laten) uitvoeren. In samenhang met de vaststelling van de nieuwe Omgevingsvisie en Provinciale Omgevingsverordenng in 2026 stellen wij een volgende versie van het Programma Water vast.
Blauwestad
Het projectbureau Blauwestad voert namens de provincie Groningen de regie over de ontwikkeling van Blauwestad. Zij fungeert als verkoopbureau van de bouwkavels en zorgt voor de verdere ontwikkeling van het gebied. Deze ontwikkeling bestaat voornamelijk uit het bouw- en woonrijp maken en uitgifte van nieuwe (projectmatige) deelgebieden en de planvorming en uitvoering met betrekking tot de landschappelijke ontwikkeling en van recreatieve functies (Ringprojecten). Ook is het projectbureau verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte in de woongebieden, voor zover deze nog niet is overgedragen aan de gemeente Oldambt. Al deze onderdelen worden in 2026 op reguliere basis voortgezet.
Blauwestad telt vijf woongebieden: Het Havenkwartier (1), De Wei (2), Het Park (3), Het Wold (4) en Het Riet (5). In 2025 zijn op het noordelijke eiland Endelave (Het Riet) de eerste kavels uitgegeven. Die uitgifte en verkoop wordt in 2026 gecontinueerd en (vraagafhankelijk) uitgebreid. Ook in De Wei loopt de uitgifte regulier door en nadert dit woongebied haar voltooiing.
In 2026 springen met name woongebied Het Park, Het Wold en de eindontwikkeling van Het Havenkwartier in het oog.