6. Cultuur en maatschappij

Cultuur
Cultuur maakt Groningen sterker. Het zorgt ervoor dat mensen elkaar ontmoeten, zich thuis voelen en zich beter voelen. Cultuur helpt ook bij het vinden van nieuwe ideeën en geeft mensen de kans om zich aan te passen. Het zorgt voor banen en trekt bezoekers aan die Groningen willen leren kennen. Daarom vinden we het belangrijk dat iedereen cultuur kan meemaken – jong en oud, in de stad en op het platteland.
Cultuur zorgt ervoor dat Groningen een fijne plek is om te wonen en te werken. Er is veel te beleven, van moderne kunst tot bijzondere oude gebouwen. We helpen kunstenaars en culturele organisaties, bevorderen creativiteit en beschermen wat speciaal is in onze provincie. Ook stimuleren we dat kunst en goed ontwerp een plek krijgen bij de inrichting van dorpen en steden. Samen zorgen we voor een levendig en vernieuwend cultureel leven voor iedereen in Groningen.
We zien momenteel verschillende knelpunten en uitdagingen in de sector. Financiële kwetsbaarheid door kostenstijgingen voor materiaal, arbeid en energie. Schaarste op het vlak van de bemensing in techniek, productie en zakelijke (waaronder marketing) en financiële leiding bij culturele organisaties. Volledige toepassing van de Fair Practice Code, de Governance Code Cultuur en de Code Diversiteit & Inclusie, om deze tot een vanzelfsprekend onderdeel van de bedrijfsvoering in de cultuursector te maken en te zorgen voor eerlijke beloning in de cultuursector.

Ondanks het bovenstaande zien we de voortdurende wendbaarheid, kracht en inventiviteit van het culturele veld. Op 19 november 2024 is het Uitvoeringsprogramma Cultuur 2025-2028 'Cultuur is de basis!' vastgesteld door GS. Structurele subsidie gaat naar ruim 50 culturele en erfgoedinstellingen in alle sectoren. Voorafgaand aan verlening worden voorwaarden gesteld ten aanzien van doel en kwaliteit. Daarom wordt verwezen naar onderliggende subsidieregelingen. Door het verstrekken van subsidie volgens de voorwaarden van de regelingen, voeren we ons cultuurbeleid volgens doelstelling uit. Tijdens deze beleidsperiode willen we volgende stappen zetten betreffende de monitoring op het provinciale cultuurbeleid.

De in het uitvoeringsprogramma opgenomen instrumenten en regelingen komen ten goede van de gehele provinciale basisinfrastructuur. Noordelijk (We the North) versterken we deze met talentontwikkeling en belangenbehartiging. Zichtbaar is dat we werken aan een duurzame versterking van het erfgoedveld. Er is een sterkere verbinding gelegd tussen cultuur en vrijetijdseconomie. We w erken aan het duurzaam versterken van de kwaliteit van het cultuuronderwijs en het vergroten van de kansengelijkheid zodat alle kinderen en jongeren in contact komen met kunst en cultuur. Cultuur waarderen we in eerste instantie om haar intrinsieke waarde voor de inwoners en bezoekers van de provincie. Tegelijk zijn we ons sterk bewust van de verbindende waarde die kunst en cultuur genereren. Cultuur is opgenomen in de kaders van de Sociale en Economische Agenda. De uitwerking hiervan is onder regie van de kwartiermakers nog gaande.

Specifiek aandachtspunt voor 2026 is de nadere uitwerking en uitvoering van een speciaal Transformatiebudget gericht op duurzame verbetering van de bedrijfsvoering bij culturele instellingen. Ook werken we aan een eenprocentsregeling. Verder zijn we bezig met het ontwikkelen van een Cultuurmonitor voor De Staat van Groningen. Nieuw is verder de uitrol van nieuw subsidie-instrumentarium (onder meer via de Kunstraad Groningen) en de uitvoering van het programma Een vitaal Gronings Cultuurveld.

Erfgoed, Ruimtelijke kwaliteit en Landschap (ERL)
Groningen is mooi, Groningen is prachtig! De statige borgen op ooit woeste gronden, kapitale boerderijen in het weidse Groninger land, en authentieke wierdendorpen, die de rust van vroeger uitstralen, zijn het maatschappelijk kapitaal waar Groningen om bekend staat. Het kapitaal waar we trots op zijn. Samen met de nieuwe ontwikkelingen in het Groninger landschap, de moderne architectuur, de 'Groninger ontwerpcultuur', zijn het de ijkpunten die ervoor zorgen dat we ons thuis voelen. Groningen heeft goud in handen. Maar dit goud staat onder druk, door de gevolgen van de gaswinning, de landelijke transities en opgaven zoals bodemdaling, maar ook door de demografische ontwikkelingen. Het is onze publieke taak om te zorgen voor ons goud, om waar mogelijk de rijkdom te vergroten en om die rijkdom verder uit te bouwen. Dat kunnen en willen wij niet alleen, maar dat doen wij samen met onze gemeenten, onze maatschappelijke partners en met de rijksoverheid. Wij werken samen aan de opgave ERL (looptijd ruim tien jaar) en, specifiek voor het aardbevingsgebied, via een meerjarig en geactualiseerd Erfgoedprogramma, zodat ook in de toekomst er niets boven Groningen gaat!

We zitten qua uitvoering in de tweede helft van de looptijd van het ERL-programma. Daarbij werken we aan de aanbevelingen voortkomend uit de in 2022 uitgevoerde Tussenevaluatie ERL. Dit betreft het verder uitvoeren van de opgave ERL (programmaplan 2017-2027); dit programma is in ieder geval met één jaar verlengd tot en met 2027. Het betreft ook het uitvoeren van het verlengde Erfgoedprogramma (voor het aardbevingsgebied). Dit Erfgoedprogramma (NPG-deel) is deels verlengd tot en met 2026. Vanuit Nij Begun is dit programma verder verlengd tot en met 2028 (inclusief financiën). In 2025 hebben we het Erfgoedprogramma in samenwerking met alle betrokken partijen inhoudelijk gevuld voor de periode 2026- 2028. Daar geven we in 2026 uitvoering aan.
Naast het verder uitvoeren van de programma's ligt de nadruk vanuit de tussenevaluatie op het centraal stellen van ruimtelijke kwaliteit bij programma's en opgaven met ruimtelijke consequenties (onder andere via Mooi Groningen) en het uitrollen van de kennis en instrumenten uit het Erfgoedprogramma over de hele provincie.

De druk maar ook koppelkansen die voortvloeien vanuit de grote transities en opgaven vragen om (monitorings)instrumenten gericht op de versterking van ruimtelijke kwaliteit en landschap. Hiervoor werken we vanuit een beleidsprogramma Ruimtelijke kwaliteit en Landschap dat in 2025 is opgesteld. De uitvoering hiervan landt onder meer in de uitvoeringsagenda Mooi Groningen.

Uit de Tussenevaluatie ERL is gebleken dat er een grote behoefte is om de succesnummers van het Erfgoedprogramma uit te rollen over de rest van de provincie. In 2026 zullen we de verbreding zoeken dan wel verder uitwerken in de onderwerpen kennisdeling, innovatie, vakmanschap en onderwijs en in de Boerderijenaanpak. Ook gaan we verder met het ondersteunen van gemeenten in het goed kunnen uitvoeren van hun (wettelijke) taken op het gebied van Erfgoed, Ruimtelijke kwaliteit en Landschap.

Maatschappij en Versterking leefbaarheid
Werken aan leefbaarheid binnen de provincie Groningen kenmerkt zich al jaren door een integrale aanpak; van buiten naar binnen. We werken intensief samen met gemeenten, maatschappelijke organisaties, zorg- en welzijnsorganisaties, corporaties, kennisinstellingen, bedrijven en inwoners om maatschappelijke uitdagingen in onze provincie het hoofd te bieden.

Het overkoepelende doel van het versterken van de leefbaarheid is het verbeteren van de brede welvaart in onze provincie. We willen zo een aantrekkelijke en leefbare provincie zijn. Brede welvaart gaat over meer dan alleen ons inkomen, economie of groei. Het gaat over alles dat het leven de moeite waard maakt. Dus over leefbaarheid en veiligheid, kwaliteit van de leefomgeving, gezondheid, sociale samenhang en voorzieningenniveau, onderwijs en arbeidsmarkt, klimaat en energie, natuur en landbouw, bereikbaarheid en woningmarkt, nu en later. We ondersteunen gemeenten bij het formuleren van hun ambities hierin.

In de Leefbaarheidsvisie 2024-2035 hebben we drie thema’s gedefinieerd waarbinnen onze provinciale inzet zich voornamelijk richt: 'Gezond en Vitaal', 'Sociaal' en 'Woon- en leefomgeving'. Dit zijn ook de thema’s waarbinnen de Brede Welvaart van de Groningers het meest onder druk staat. Het Programma en Uitvoeringsprogramma Leefbaarheid 2025-2027 geeft meer praktische invulling aan deze doelstellingen. De leefbaarheidsvisie en het uitvoeringsprogramma zijn in nauwe afstemming met alle gemeenten, zorg- en welzijnsorganisaties, kennis- en onderwijsinstellingen, adviesbureaus en woningcorporaties, sportinstellingen, ondernemers en inwoners vormgegeven.

Gezond en vitaal
Op het gebied van gezondheid en vitaal doen we dit onder andere in het netwerk Gezond Groningen. Gezond Groningen is het regionale samenwerkingsnetwerk waarin ruim 52 partijen uit het sociale en medische domein samenwerken. Het samenwerkingsnetwerk waarin enthousiaste, bevlogen, gedreven en gemotiveerde mensen samenwerken om het verschil te maken in de regio. Het netwerk Gezond Groningen biedt de mogelijkheid om een bijdrage te leveren aan de transitie van zorg naar gezondheid. We streven in de provincie Groningen naar gezonde Groningers die, als dat nodig is, toegang hebben tot gezonde zorg. Daar zijn alle betrokken partijen voor nodig, zowel uit het sociale als medische domein.

Het regionale samenwerkingsverband Gezond Groningen is gevormd als een netwerkorganisatie, in feite als een netwerk van netwerken, om alle partijen die een opgave hebben die aansluit bij Gezond Groningen met elkaar te verbinden en te committeren aan een gezamenlijke ambitie, zoals verwoord in het Regioplan Gezond Groningen. De provincie is (onafhankelijk) voorzitter van het bestuurlijk overleg van Gezond Groningen. De rol van de provincie is hierbij verbindend, ondersteunend en aanjagend. Samen werken we aan oplossingen voor complexe maatschappelijke opgaven. Met als doel het stimuleren en verbeteren van de leefbaarheid voor alle inwoners van Groningen. Naast de inzet op het netwerk Gezond Groningen zetten we ons als provincie, op het gebied van gezondheid en vitaal in op positieve gezondheid, voeding en zorg- en voorzieningenregeling.

Sport en bewegen
We blijven streven naar een actieve en gezonde samenleving waarin bewegen, een integraal onderdeel is van het dagelijks leven, ongeacht leeftijd, achtergrond of fysieke capaciteiten. Net als afgelopen jaren blijven we ons inzetten op het bevorderen van een gezonde en actieve leefstijl, door sporten en bewegen te stimuleren. We geven een vervolg aan het, door meer dan vijftig organisaties ondertekende, Gronings Provinciaal Beweegakkoord 'Samen werken naar een vitale provincie' . De rol van de provincie is aanvullend op die van gemeenten. Samen met gemeenten, onderwijsinstellingen, organisaties uit sport, kinderopvang, zorg en welzijn en het bedrijfsleven blijven we ons inzetten op de gestelde doelen en ambities van het beweegakkoord. Deze goede en succesvolle samenwerking heeft al geresulteerd in concrete projecten en aanvragen, waardoor we de inwoners (jeugd, ouderen, mensen met een beperking etc.) in beweging brengen. Daarmee geven we invulling aan onze ambities om te blijven investeren in sport en bewegen en daarmee bij te dragen aan het welzijn, de gezondheid en leefbaarheid van onze inwoners.
Wij staan positief ten opzichte van het plan van de gemeente Groningen over het sportcentrum Kardinge, inclusief de ijsvoorzieningen. Met de nieuwe ijsvoorzieningen Kardinge wordt het sport- en
voorzieningenaanbod in onze provincie verbeterd en in combinatie met het sportcentrum Kardinge vergroot. Dit zorgt ervoor dat tal van schaatsverenigingen en inwoners uit de provincie Groningen de schaatssport kunnen (blijven) beoefenen. Voor de bouw van de ijsvoorzieningen vraagt de gemeente een provinciale bijdrage van € 15 miljoen. Op basis van een gemiddelde afschrijvingstermijn van 30 jaar gaat het om een afschrijvingslast van € 500.000 per jaar vanaf 2032. Op een later moment zullen wij uw Staten hiervoor een separaat voorstel voorleggen.

Sociaal
In de Sociale Agenda (Nij Begun) zijn concrete doelstellingen en investeringen die ten goede komen aan de leefbaarheid, onderwijskwaliteit, armoedebestrijding, gezondheid en arbeidsparticipatie van inwoners opgenomen. Hierbij is specifiek aandacht voor kinderen en jongeren die opgroeien in een kansarme omgeving. Zo draagt de Sociale Agenda bij aan de duurzame inzetbaarheid van mensen en de toekomstbestendigheid van de regio, en sluit aan bij de economische transities die daarvoor nodig zijn. De Sociale Agenda en de Leefbaarheidsvisie 2024-2035 hebben op gebied van doelstellingen raakvlakken met elkaar. We hebben de Leefbaarheidsvisie op de Sociale Agenda afgestemd, zodat er geen overlap plaatsvindt en/of onnodig dubbel werk wordt uitgevoerd.

Wonen
In het Programma en Uitvoeringsprogramma Leefbaarheid 2025-2027 hebben we acties opgenomen op sociaal gebied die een aanvulling zijn op de interventies uit de sociale agenda en voorzien in een behoefte uit de maatschappij en het werkveld. De regeling voor diversiteit en inclusie richt zich bijvoorbeeld op het stimuleren van initiatieven die ervoor zorgen dat iedere Groninger kan meedoen en het gevoel heeft mee te kunnen doen. Daarnaast richtten we ons op laaggeletterdheid en (intergenerationele) armoede.

De uitvoering van de in 2022 vastgestelde Provinciale Uitvoeringsagenda Wonen 2022-2026 'Samen werken aan wonen' wordt in 2026 afgerond. De uitvoeringsagenda kent twee hoofdlijnen:

1. Versnellen van de woningbouw met aandacht voor kwaliteit en diversiteit
2. Verbeteren en verduurzamen van de bestaande woningvoorraad.

We werken in 2026 samen met gemeenten, corporaties, zorg- en welzijnsorganisaties verder aan het opstellen van woonzorgvisies, volkshuisvestingsprogramma's, urgentieregelingen en huisvestingsverordeningen.
Daarnaast zetten we in 2026 concrete stappen om de bestaande woningvoorraad te verbeteren. In het Programma en Uitvoeringsprogramma Leefbaarheid 2025-2027 hebben we een herstructureringsregeling aangekondigd. Deze regeling heeft als doel een verbeterslag in de bestaande woningvoorraad aan te brengen en mogelijk extra woningen toe te voegen. Daarnaast richtten we ons via een flexpool-regeling op het beschikbaar stellen van ambtelijke capaciteit voor woningbouwprojecten. Op deze manier zijn er meer mensen beschikbaar om plannen daadwerkelijk van de tekentafel naar uitvoering te krijgen.

Woningbouwopgave
In het kader van de Nationale Woon- en Bouwagenda zijn er in 2023 tussen Rijk, provincies en gemeenten afspraken gemaakt over de woningbouw in onze provincie. Onze inzet is dat we in gezamenlijkheid werken aan een woningaanbod die aansluit bij de wensen van de Groningers, passend in onze omgeving. In 2026 werken we deze afspraken verder uit in regionaal afgestemde volkshuisvestingsprogramma’s. Deze programma’s worden met de mogelijke komst van de Wet versterking regie volkshuisvesting voor zowel gemeenten als de provincie verplicht.

In het Ommeland ligt het accent van de woningbouwopgave op de koppeling met de bestaande woningen. Het bouwen van nieuwe woningen gaat hier vaak gepaard met herstructurering en verduurzaming van bestaande wijken en buurten omdat hier nog een achterstand in te halen is. Dit is een ‘extra’ opgave en vereist goede samenwerking in de regio en in de provincie. Samen met gemeenten en woningcorporaties werken we aan het verbeteren van de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad. Hierbij zijn aanvullende middelen en passende regelingen van het Rijk onontbeerlijk. Overigens speelt deze herstructureringsopgave niet alleen in het Ommeland maar is deze ook in de stad Groningen van toepassing, onder andere in het kader van verdichting (het toevoegen van woningen).

Regio Groningen-Assen
Een groot deel van de provinciale woningbouwopgave landt in de Regio Groningen-Assen (RGA). In dit samenwerkingsverband hebben wij de verstedelijkingsstrategie RGA en het NOVEX-ontwikkelperspectief voor de regio opgesteld waarin onder andere de thema's wonen, mobiliteit, werken en groen zijn geïntegreerd. Daarnaast is in 2025 een eerste versie van de uitvoeringsagenda RGA vastgesteld in het Bestuurlijk Overleg Leefomgeving. In dit document worden de elementen uit het ontwikkelperspectief verder uitgewerkt. Het is een dynamisch document, dan over de tijd steeds weer geüpdatet wordt. De volgende stap is het maken van een nieuwe versie van de uitvoeringsagenda, met daarbij een investeringsagenda. Hierin maken we (financieel) afspraken met het Rijk in het traject NOVEX RGA. Deze uitvoeringsagenda en investeringsagenda richten zich niet alleen op woningbouw, maar ook op mobiliteit en economie.