Financiële positie

In onderstaande tabel hebben wij aangegeven welke veranderingen er in onze uitkering uit het Provinciefonds zullen optreden in vergelijking met de ramingen in de Perspectiefnota 2026. De bijstelling van de ramingen is gebaseerd op de septembercirculaire 2025.

Tabel 22. Financiële gevolgen septembercirculaire 2025 Provinciefonds

Bij de mutaties in de algemene uitkering wordt onderscheid gemaakt in algemene mutaties en taakmutaties.

1.1 Algemene mutaties

a. Aanpassing accressen 2026-2029
Vanaf 2024 is het accres gekoppeld aan de bbp-normeringssystematiek. Uitgangspunt is dat het Provinciefonds meerjarig de ontwikkeling van het nominaal bruto binnenlands product (bbp) volgt. De normering wordt gesplitst in een volume- en prijsdeel. In de septembercirculaire 2025 is het accres voor de jaren 2026 en verder geactualiseerd op basis van de actuele ontwikkeling van het bbp door het Centraal Planbureau (CPB). Daarnaast is de grondslag, de basis waarover per jaar het accres wordt berekend, geactualiseerd ten opzichte van de meicirculaire. Voor 2026 is het effect negatief als gevolg van negatieve bijstelling van het prijsdeel van de bbp-normeringssystematiek. In de volgende jaren is het effect positief als gevolg van een positieve ontwikkeling in de grondslag.

b. Voorlopige ruimte onder plafond BTW-compensatiefonds
Het BTW-compensatiefonds en het Provinciefonds zijn communicerende vaten. Als het plafond van het BTW-compensatiefonds wordt overschreden komt het verschil ten laste van het Provinciefonds en bij een onderschrijding komt het verschil ten gunste van het Provinciefonds. De verwachte ruimte onder het plafond van 2025 is voor de provincies geraamd op € 142 miljoen. De verwachte onderbesteding 2025 is toegevoegd aan het Provinciefonds. Het positief effect voor 2025 is € 7,9 miljoen exclusief vereveningseffect overige eigen middelen (OEM) en motorrijtuigenbelasting (mrb).

c. 'Weeffout' Jeugdzorg
Bij de decentralisatie van de jeugdzorg is de verantwoordelijkheid voor de jeugdzorg overgegaan van de provincies naar de gemeenten. In het bestuursakkoord 2011-2015 van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, Interprovinciaal Overleg, Unie van Waterschappen en het Rijk is vastgelegd dat er € 90 miljoen van het Provinciefonds werd overgeheveld naar het Gemeentefonds. De uitname was gebaseerd op het aantal jongeren op dat moment. Bij de berekening van de bedragen is destijds geen rekening gehouden met het feit dat de gemeenten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag zelf al verantwoordelijk waren voor de jeugdzorg.
Hierdoor is er destijds € 10 miljoen structureel teveel overgeheveld van het Provinciefonds naar het Gemeentefonds. Deze 'weeffout' is nu bij de septembercirculaire meerjarig hersteld. Het positieve effect is € 0,55 miljoen per jaar exclusief vereveningseffect OEM/mrb.

d. Vereveningseffecten OEM en mrb en herzien verdeelmodel
Op de algemene uitkering vindt een verevening plaats op basis van het veronderstelde rendement op het eigen vermogen en de mrb-capaciteit. Dit heeft voor de provincie Groningen een positief effect.
Vóór de zomer is besloten een (financiële) tussenstap te zetten in de ontwikkeling van het nieuwe verdeelmodel van het Provinciefonds. Dit betreft een tussenstap per 1 januari 2026 en randvoorwaarden om te komen tot een structureel model voor 2027 en verder. De tussenstap voor 2026 heeft betrekking op de aanpassing van de uitgangspunten van de verevening van het veronderstelde rendement op het eigen vermogen en de mrb-capaciteit. De effecten van de tussenstap zijn voor het jaar 2026 verwerkt in de septembercirculaire 2025.  

Op basis van de uitkomsten van de tussenstap hebben wij voor de periode vanaf 2026 een positief herverdeeleffect van € 9,2 miljoen per jaar meegenomen. Het gezamenlijke vervolgtraject om te komen tot het structurele model voor 2027 en verder loopt nu. Wij verwachten dat in de loop van 2026 meer duidelijkheid zal ontstaan over de financiële effecten op lange termijn.

1.2 Taakmutaties
Op basis van de septembercirculaire 2025 zijn er geen taakmutaties.

2. Decentralisatie-uitkeringen

a. Agrarisch natuur- en landschapsbeheer (ANLb)
Voor 2025 komt een extra financiële impuls voor het ANLb, waarmee het tekort bij uitbetaling voor beheerjaar 2024 wordt gedekt (dit betreft het herijkingstekort 2024). Het totaalbedrag betreft € 22 miljoen. De verdeling over de provincies is in overleg met de provincies tot stand gekomen. Wij ontvangen voor 2025 € 0,98 miljoen.

Voor 2026 is een uitbreiding van het ANLb van € 83 miljoen voorzien. De middelen zijn gereserveerd op de begroting van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) en worden beoogd in het voorjaar van 2026 te worden overgeheveld naar het Provinciefonds.

b. Spreidingswet
Om de provinciale regietafels (PRT's) te versterken in onder meer hun nieuwe taak, ten aanzien van de verdeling van de opvangplekken in het kader van de Spreidingswet, ontvangen provincies een bijdrage van € 12,8 miljoen. De middelen worden verdeeld op basis van de verdeling van het aantal opvangplaatsen per provincie. Voor 2025 ontvangen wij € 0,36 miljoen.

c. Versterking vergunningverlening maatwerk
Om de klimaatdoelen te halen wordt voor de twintig grootste industriële CO2 uitstoters een maatwerkaanpak ingezet. In deze maatwerkaanpak worden afspraken gemaakt tussen deze bedrijven, het Rijk, de provincies en andere relevante partijen over extra CO2-reductie in 2030 en de randvoorwaarden om dit te realiseren. Deze maatwerkaanpak vergt extra en/of versnelde inzet van de betrokken omgevingsdiensten.

Het Rijk stelt in totaal € 24,8 miljoen beschikbaar voor de uitbreiding van de uitvoeringscapaciteit voor vergunningverlening voor maatwerkbedrijven in de periode 2025-2029. In 2025, 2027, 2028 en 2029 is jaarlijks € 3,7 miljoen beschikbaar. Vanwege een verwachte piek in de werkzaamheden is € 9,9 miljoen beschikbaar in 2026. De verdeling is gebaseerd op een inventarisatie, bij de betrokken Omgevingsdiensten, van de verwachte inzet op de vergunningendossiers van de maatwerkbedrijven. Voor de periode 2025 tot en met 2029 ontvangen wij € 0,2 miljoen en in verband met de piek in 2026 € 0,6 miljoen.

d. Maatschappelijke organisaties Groningen
In Nij Begun, de kabinetsreactie op de parlementaire enquête aardgaswinning Groningen, is onder andere vastgesteld dat maatschappelijke organisaties moeten worden gesteund in hun werk. De provincie Groningen ontvangt voor de invulling van Maatregel 22 en 32 een bijdrage van € 2,6 miljoen. Hiermee worden wij gecompenseerd voor het voorschieten van de bijdrage aan deze maatschappelijke organisaties in 2024.

e. Ontwikkeling economische agenda
In Nij Begun, de kabinetsreactie op de parlementaire enquête aardgaswinning Groningen, is de ontwikkeling van een economische agenda aangekondigd. Er is hiervoor in totaal € 3,3 miljard gereserveerd tot en met 2055. Om de economische agenda op te starten is in 2025 een bedrag van € 2,3 miljoen beschikbaar voor bijvoorbeeld personeels-, locatie- en organisatiekosten die bijdragen aan het doel. De provincie Groningen ontvangt deze bijdrage omdat wij een coördinerende rol binnen de regio vervullen.

f. Invasieve exoten
Provincies zijn verantwoordelijk voor bestrijding van invasieve exoten van Unielijst (uitvoering Europese exotenverordening). Het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) stelt € 2,2 miljoen beschikbaar ten behoeve van de vroege bestrijding van invasieve exoten met als doel bescherming van de biodiversiteit. De verdeelsleutel is identiek aan de verdeelsleutel die wordt gehanteerd voor het beheer van de Nationale Databank Flora en Fauna. Wij ontvangen voor 2025 € 0,15 miljoen.

g. Voorbereiding bouw kerncentrales
Kernenergie is belangrijk voor het bredere energiesysteem dat dit kabinet voor ogen heeft waarbij kernenergie een betrouwbare CO2-arme energiebron is. Het kabinet zet in op de realisatie van nieuwe kerncentrales.
Voor twee kerncentrales heeft de toenmalige minister voor Klimaat en Energie in 2022 locatie Borssele in de provincie Zeeland aangewezen als voorkeurslocatie. Vanuit de projectprocedure worden andere mogelijke locaties onderzocht op geschiktheid in de provincies Groningen en Zuid-Holland. Het ministerie van Klimaat en Groene Groei (KGG) vindt het belangrijk dat voor een zorgvuldige procedure de belangen en zorgen van stakeholders en inwoners van deze locaties hierin een plek krijgen. Het ministerie van KGG wil derhalve provincies en gemeenten financieel ondersteunen om lokale en regionale kennis op te bouwen / in te brengen ten behoeve van samenwerking met het Rijk. Wij ontvangen hiervoor in 2025 € 0,47 miljoen.

h. Versterking omgevingsveiligheidsdiensten
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en IPO zijn overeengekomen (in het bestuurlijk omgevingsberaad van 24 oktober 2024) dat bepaalde taken van het vervolg op de Meerjarenagenda Versterking Omgevingsveiligheid door provincies worden uitgevoerd. Het gaat om bijdrage aan: 1) wettelijke taken op het terrein van de omgevingsveiligheid, 2) een bijdrage voor projecten en taken voor het samenwerkingsprogramma SEVESO+ , en 3) Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen. In de periode 2025-2028 is hiervoor jaarlijks € 1,9 miljoen beschikbaar. De verdeling voor de wettelijke taken is gebaseerd op de provinciale verdeelsleutel Externe Veiligheid (gebaseerd op aantal risicobronnen en inwonersdichtheid). Daarnaast is voor SEVESO+ en de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen een verdeelsleutel gemaakt gebaseerd op de historische uitgaven en de beschikbare capaciteit voor adviestaken. Voor de periode 2025 tot en met 2028 ontvangen wij € 0,12 miljoen per jaar.

i. Staat van Groningen en Noord-Drenthe
In de Staat van Groningen en Noord-Drenthe wordt jaarlijks door een extern onderzoeksbureau gekeken naar de ontwikkeling van de regio die te maken heeft met de gevolgen van de gaswinning uit het Groningenveld. De ambitie is om per 2026 een volwaardige versie te publiceren. De provincie Groningen heeft aangegeven onderzoek te willen doen om te komen tot de inrichting van de Staat van Groningen en Noord-Drenthe. Wij ontvangen hiervoor een bijdrage van € 40.000.

j. EV opcenten mrb
Om provincies te compenseren voor de lagere inkomsten uit de provinciale opcenten in de periode 2026 tot en met 2029 als gevolg van de tariefkorting voor volledige elektrische personenauto’s (EV) is cumulatief € 569 miljoen in de periode 2026 tot en met 2029 beschikbaar gesteld. Wij ontvangen € 5,8 miljoen voor 2026 oplopend tot € 8,9 miljoen in 2029. In de Perspectiefnota 2025 hebben wij, op basis van een behoedzame inschatting, al rekening gehouden met een compensatie van € 4,1 miljoen per jaar voor de jaren 2026 tot en met 2028. Zie ook de toelichting hierna bij 4. Correctie compensatie opcenten mrb en verevening.

k. Capaciteit decentrale overheden klimaat- en energiebeleid (CDOKE)
De decentralisatie-uitkering CDOKE (€ 37,3 miljoen) vervangt de SPUK CDOKE (€ 27,6 miljoen) waarmee provincies bemensing en capaciteit kunnen bekostigen voor de uitvoering van klimaat- en energiebeleid. Daarnaast bevat deze uitkering middelen uit het Klimaatfonds (€ 9,7 miljoen) voor de aanpak van netcongestie. De middelen (€ 37,3 miljoen) zijn ook beschikbaar voor de periode 2027 tot en met 2030, maar de uitkeringsvorm na 2026 is nog niet bepaald. De verdeelsleutel is gebaseerd op het voorstel in het ROB-advies ‘Van Parijs tot Praktijk´. Dit betekent dat wij voor 2026 € 1,9 miljoen ontvangen.

l. Rijksheren GROS
De commissarissen van de Koning van de provincies Groningen, Overijssel en Zeeland vervullen in hun rol als rijksheer vanuit hun grensregio, de rol van coördinator van de GROS (grensoverstijgende samenwerking) met buurlanden Duitsland en België (Nedersaksen, Noordrijn-Westfalen, Vlaanderen en Wallonië). Hiervoor is in zowel 2026 als 2027 een jaarlijkse bijdrage van € 50.000 per provincie beschikbaar.

3. Verwacht bij decembercirculaire 2025
Door het Rijk zijn voor 2024 en 2025 aanvullende middelen beschikbaar gesteld voor de financiering van de extra werkzaamheden Nij Begun door de regionale overheden. Met de BMC-financieringssystematiek zijn de extra kosten in kaart gebracht die de regionale overheden in Groningen en Noord-Drenthe in 2024 en 2025 maken in het kader van de uitwerking van de kabinetsreactie Nij Begun. Voor de provincie Groningen betekent dit dat er voor 2024 en 2025 in de decembercirculaire resp. € 2,7 en € 3,1 miljoen beschikbaar wordt gesteld.

4. Correctie compensatie opcenten mrb en verevening
In de Perspectiefnota 2025 hebben wij, op basis van een behoedzame schatting, rekening gehouden met het aangepaste plan van het Rijk om voor de eigenaren van emissievrije auto's voor de periode 2026 tot en met 2029 een nieuwe tariefkorting op de motorrijtuigenbelasting toe te passen. Dit leidt in beginsel tot lagere inkomsten uit de provinciale opcenten. Ter compensatie van deze lagere inkomsten heeft het Rijk middelen gereserveerd. Daarnaast ontstaat er een zogeheten vereveningseffect binnen het Provinciefonds als gevolg van het vergroten van het belastinggebied doordat elektrische voertuigen in de mrb worden opgenomen. Dit heeft een positief effect. Wij hebben in de Perspectiefnota 2025 van dit verwachte effect de helft toegevoegd aan de begrotingsruimte (in totaal voor de periode 2025-2028 € 7 miljoen). Bij de Perspectiefnota 2026 hebben wij het effect voor 2025 reeds gecorrigeerd. Nu wordt op basis van de septembercirculaire de ingeboekte verwachte bate voor de jaren 2026 tot en met 2028 teruggeboekt omdat nu via decentralisatie-uitkering EV opcenten mrb de compensatie door het Rijk wordt ontvangen.

5. Mutatie programmakosten
Een deel van de ontwikkelingen met betrekking tot de uitkering Provinciefonds wordt direct verrekend met programma's. De extra middelen die beschikbaar komen voor de eerdergenoemde decentralisatie-uitkeringen worden, met uitzondering van EV opcenten mrb, direct toegevoegd aan de betreffende programma's. Deze mutaties hebben dan ook geen effect op de begrotingsruimte.